شهرستان سبزوار مهد عالمان و دانشمندان بوده و شخصیت‌های نامداری همچون حاج ملاهادی سبزواری، ابوالفضل بیهقی، ابوالحسن علی‌بن زید بیهقی، ملاحسین واعظ کاشفی و سیدعبدالاعلی موسوی سبزواری از این خطه برخاستند که آرامگاه و بنای یادبود این مشاهیر مکان‌های جذابی برای مسافران و گردشگران نوروزی و ایام مختلف سال است.

سبزوار از شهرهای تاریخی و بزرگ خراسان‌رضوی با یک‌هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی، ۶ موزه، جاذبه‌های طبیعت کوهستانی و کویری، بقاع متبرکه و تولید ۱۵ نوع صنایع دستی و سنتی جاذبه‌های فراوانی برای جذب گردشگران و زائران دارد.

مجموعه تاریخی زعفرانیه، مساجد پامنار و جامع، آرامگاه های حاج ملاهادی سبزواری و کاشفی، مناره تاریخی خسروجرد و مصلای تاریخی بخشی از مکانهای دیدنی این دیار برای مردم و مسافران هستند.

|

کاروان‌سراهای بین راهی در حاشیه جاده قدیم ابریشم و تفرجگاه های بید، دلبر، ششتمد، مناطق پناهگاه حیات وحش شیر احمد و پروند از دیگر مکان‌های دیدنی شهرستان سبزوار است. سبزوار با نام قدیمی بیهق یکی از مراکز مهم فرهنگی تمدنی خراسان بزرگ است این شهر یکی از مراکز سه گانه مهد تشیع در ایران زمین است که نام آن با قیام سربداران عجین شده است.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار گفت: آرامگاه ملا هادی سبزواری در ضلع جنوب غربی فلکه کارگر واقع شده که به دستور یوسف مستوفی الممالک ساخته شده است در گذشته بر روی این آرامگاه صندوق چوبی سبز رنگی قرار داشت ولی اکنون به سنگ مرمر سفید تبدیل شده و تمام بنای این آرامگاه آجری و مساحت زیر بنای آن ۳۷۰ مترمربع است. سقف گنبد و چهار ایوان آن نیز در سال‌های اخیر آیینه کاری شده است.

سید رضا حسینی افزود: از دیگر آثار تاریخی سبزوار  بنای یادمان ملا حسین واعظ کاشفی در خیابان شهدای این شهر است که معماری این اثر تلفیقی از معماری کهن ایرانی با اسلوب جدید است.

وی بیان کرد: مولانا کمال‌الدین مشهور به واعظ سبزواری متوفی به سال ۹۱۰ هجری قمری یکی از فضلای نامی اواخر عهد تیموری بود که با سلطان حسین میرزا بایقرا و امیرعلی شیر نوایی معاصر بوده است.

حسینی گفت: کاروان‌سرای فرامرزخان نیز در جبهه غربی میدان کارگر سبزوار قرار دارد رباط کانون از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که به استناد وقفنامه موجود در سال ۱۲۹۱ هجری قمری توسط حاج فرامرزخان سبزواری جهت استفاده زوار حضرت امام رضا(ع) در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است.

وی افزود: ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می شود. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف به صحن ساخته شده است در انتهای غرفه ها حجره هایی تعبیه شده که در پشت آن اتاقهایی جهت مال بند یا طویله در نظر گرفته شده است که در حال حاضر موزه‌های مردم‌شناسی، وقف و شهدا سبزوار در همین مکان دایر است.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار با اشاره به مسجد جامع سبزوار نیز  گفت: بنای این مسجد که به حدود نیمه دوم قرن هشتم هجری می‌رسد به دست خواجه علی موید حاکم سربداری ساخته شده است مساحت مسجد چهار هزار مترمربع شامل ۲ هزار و ۸۳۵ مترمربع زیربنا و هزارو ۱۶۵ مترمربع فضا و محوطه است و این مسجد۲ ایوان شمالی و جنوبی دارد که تغییر نکرده و اصالت خود را حفظ کرده است. ایوان جنوبی از بناهای دیگر مسجد زیباتر و مهم‌تر است و ۲ مناره کوتاه و کوچک بر بالای آن دیده می‌شود که در راهرو چپ و راست این ایوان برای ورود و خروج استفاده می‌شود.

|

وی اظهار کرد: مسجد پامنار در خیابان بیهق و در مرکز شهر سبزوار واقع است بنا بر قول مشهور این مسجد به سال ۲۶۶ هجری قمری در زمان خلافت المتعمدبالله عباسی و به هنگام امارت امیر احمدبن عبدالله خجستانی در خراسان بنا شده و پیش از این مسجد آدینه بیهق نیز نامیده می‌شد که در سال ۳۱۷ هجری قمری به وسیله امیر ابوالفضل بازسازی شده است. این مسجد به همت پیرزنی مومنه و نیکوکار ساخته شد مساحت فعلی مسجد پامنار۹۳۴ متر مربع است مناره مسجد پامنار نیز در حال حاضر پنج متر ارتفاع دارد و برفراز آن نیز کتیبه‌ای با خط کوفی وجود دارد.

حسینی ادامه داد: یکی از بناهای تاریخی و مذهبی سبزوار که در مجاورت مسجد جامع قرار دارد امام‌زاده یحیی است که معروف‌ترین زیارتگاه مذهبی در سبزوار است که در مرکز شهر تقاطع خیابان بیهق و خیابان اسرار قرار دارد این بقعه متبرکه به احتمال قوی در قرن ششم هجری قمری ساخته شده و در آغاز بنایی ساده داشته با چهار غرفه که بعدها به آن ایوان، مناره و اتاقهایی اضافه کرده اند. داخل آن مزین به کاشی‌کاری، سنگ، آیینه و گچ کاری است و گنبد امام‌زاده ۱۴ متر بلندی دارد و ارتفاع مناره‌های طرف ۲۹ متر است به علاوه دو مناره کوچک نیز در دو طرف گنبد وجود دارد و همچنین در اطراف حرم عده ای از علمای ربانی و مومنین سبزوار دفن شده‌اند.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار گفت: در ضلع جنوبی خیابان طبرسی سبزوار بقعه متبرکه امامزاده شعیب قرار دارد که در گذشته این محل گورستان عمومی و خارج از حصار و باروی شهر بوده است. اکنون حرم این بقعه دارای چهار ایوان کوچک در چهار طرف آن است. تمام دیواره حرم و ایوان‌ها آیینه کاری شده و ضریح امام‌زاده در وسط قراردارد. این ضریح بسیار زیبا از نقره ساخته شده و ستون‌های آن مطلا است و ۲ مناره و گلدسته به بلندی ۲۵ متر یکی در شمال غربی و یکی در جنوب شرقی صحن این بقعه وجود دارد بنای این مزار احتمالا مربوط به عهد صفوی بوده و کار تمام بنا در داخل گنبد و ایوان‌ها نوسازی است.

حسینی بیان کرد: حمام قدیمی قیصریه نیز یکی از چندین حمام قدیمی موجود در سبزوار است که در کنار راسته بازار قدیم قرار دارد. این راسته اکنون تبدیل به خیابان بیهق شده است این بنا در مجاورت بناهایی چون مدرسه فخریه، سرای حقیران و محله کلاه فرنگی از چند سال پیش که عملکرد اصلی خود را از دست داد متروک شده بود تا این که مالکان بنا با همکاری میراث فرهنگی سبزوار قسمتی از آن را احیا کردند. این بنای متعلق به دوره قاجار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

|

وی افزود: شهر سبزوار به دلیل تجاری بودن دارای بازارهای متعددی بوده است که در حال حاضر فقط بازار سرپوش و حاج زمان از آن‌ها باقی مانده است. این بازار در امتداد بازار حاج زمان بوده ولی به دلیل احداث خیابان بیهق این دو بازار از همدیگر فاصله گرفته‌اند.

حسنی گفت: بازار سرپوش حدود ۱۴۰ متر طول و در مجموع ۹ مسیر ورودی و خروجی دارد و اکنون حدود ۸۵ حجره و مغازه دارد که اغلب به کار طلافروشی و پارچه فروشی مشغول هستند این مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

وی با اشاره به یخدان‌های سبزوار نیز افزود: شرایط آب و هوایی سبزوار به دلیل کویری بودن منطقه و تابستان‌های گرم مردم را نیازمند مصرف آب خنک می‌کرد لذا به فکر ایجاد بناهایی همچون، یخدان و آب انبار شدند و در حال حاضر از کل آن‌ها ۹ یخدان به طور پراکنده در حاشیه جنوب شهر باقی مانده که در کنار جاده کمربندی تهران مشهد قرار دارند و ویژگی معماری یخدان‌ها طوری است که انبارهای یخ پایین‌تر از سطح زمین واقع و در روی آن گنبد رفیع و ضخیمی از آجر وخشت گذاشته شده است و این مجموعه متعلق به دوره قاجار در فهرست ملی ایران به ثبت رسید.

حسینی افزود: مصلای تاریخی سبزوار یکی از زیباترین ابنیه به جا مانده از حکومت سربداران است مردم سبزوار در این مکان که قدیمی‌ترین مصلای تاریخی در خراسان‌رضوی است از دیر زمان نمازهای عید و جمعه و نیز نماز استسقاء را برگزار کرده‌اند. بنای کنونی که در ابتدای ورودی قبرستان شهر معروف به بهشت شهدا قرار دارد از ابنیه عهد صفوی با زیربنای۲۴۲ متر است سقف ۱۱ متری مصلا بسیار عالی و ماهرانه ساخته شده و از لحاظ ظرافت، مهارت و زدن ضربی جناغی در سایر ابنیه خراسان کمتر دیده می‌شود.

وی اظهار کرد: در بخش ششتمد سبزوار نیز بناهای تاریخی و فرهنگی چون آرامگاه ابوالحسن بیهقی نویسنده و تاریخ نگار شهیر، بقاع متبرکه، پناهگاه دوره سلجوقیان و آب و هوای معتدل کوهستانی و طبیعتی سرسبز جاذبه خوبی برای مسافران و گردشگران دارد.